Kółko Rolnicze. Najstarsza inwestycja wiejska
Trochę historii
Spośród organizacji rolniczych stanowiących trwały element różnorodności wsi, najdłuższą i najbogatszą tradycję mają kółka rolnicze organizowane na ziemiach polskich od drugiej połowy ubiegłego wieku. Pierwsze kółko rolnicze pod nazwą „Włościańskie Towarzystwo Rolnicze” powstało 1 października 1862 roku w Piasecznie k. Gniewa na Pomorzu Gdańskim. W zaborze austriackim piękną kartą w organizowaniu kółek rolniczych zapisał się ksiądz Stanisław Stojałowski – wydawca pism „Wieniec” i „Pszczółki”, które początkowo w 1879 roku działały pod nazwą kół oświaty i pracy. Od powołania Towarzystwa Kółek rolniczych w 1882 roku datuje się silny rozwój organizacyjny i działalności oświatowo-rolniczej oraz gospodarczo-handlowej (Kasy Stefczyka) małopolskich kółek rolniczych.
Historia kółek rolniczych i kół gospodyń wiejskich oraz ich działalności jest integralna częścią doli i niedoli polskiej wsi. Zniesienie pańszczyzny czyniło chłopów wolnymi, a rodzący się kapitalizm zmuszał uwłaszczonych chłopów do szukania możliwości zwiększania dochodów z gospodarstwa poprzez unowocześnienie produkcji. Dokonywano tego m.in. drogą organizowania się w różne związki i stowarzyszenia mające na celu zarówno naukę lepszego gospodarowania, jak i wzajemnego wspierania się w potrzebie. W zależności od miejscowych warunków i potrzeb kółko rolnicze miało na celu szerzenie wśród chłopów polskich i ukraińskich oświaty w duchu katolicko-narodowym i solidaryzmu społecznego; propagowało oświatę rolniczą, zakładało biblioteki i czytelnie, organizowało kursy, prowadziło działalność wydawniczą; krzewiło wiedzę o nowoczesnym rolnictwie, organizowało zbyt produktów rolnych (w 1912 posiadało 932 własne sklepy); w 1899 liczyło 529 kółek z ok. 26 tysięcy członków, w 1914 — odpowiednio 2081 i ok. 82 tys.;
Prowadziły też kółka zespołowe zaopatrzenie rolników w środki do produkcji, wspólne użytkowanie sprzętu maszynowego, powoływania wiejskich organizacji, np. kółek rolniczych kobiecych, ochotniczych straży pożarnych, młodzieżowych zespołów artystycznych i sportowych, spółek i spółdzielni mleczarskich, oszczędnościowo-pożyczkowych i handlowych, budowę i prowadzenie domów ludowych. Popularyzowano także doświadczenia i osiągnięcia dobrych rolników poprzez organizowanie pokazów, demonstracji, wycieczek i wystaw rolniczych.
Wszystko to stanowi o historycznym dorobku kółek rolniczych w sferze społecznego i gospodarczego rozwoju wsi, w podnoszeniu poziomu gospodarowania poprzez wiedzę fachową i wprowadzenie nowych technik i technologii uprawy ziemi oraz hodowli i chowu zwierząt, bardziej nowoczesnej i racjonalnej produkcji, a także poprzez ochronę interesów wsi i rolnictwa. Nadzwyczaj ważną spuścizną w dorobku kółkowej organizacji jest sprawa ochrony polskości przed zaborcami – utrzymanie w polskich rękach mienia, mowy ojczystej i wiary przodków.
Po pierwszej wojnie światowej i utworzeniu niepodległego państwa polskiego kółka rolnicze zachowały ramy organizacyjne ukształtowane w okresie zaborów. Było to następstwem faktu, że po odzyskaniu niepodległości nie doszło do unifikacji ruchu kółkowego, tj. do powstania jednolitej ogólnokrajowej organizacji. Zrzeszając stosunkowo niewielki odsetek ludności rolniczej, nie mogły one odegrać znaczącej roli w życiu społeczno-gospodarczym kraju. Potwierdzają to dane statystyczne, z których wynika, że na przykład w 1938 r. istniało tylko 10 881 kółek rolniczych, zrzeszających 303,2 tys. członków (a więc zaledwie 9% ogółu rolników)[1]
Materiał pochodzi z rozdziału książki Pana Henryka Kyca, serdecznie dziękujemy.
[1]Opracowanie na podst. strony Kółek i Organizacji Rolniczych RP